Analyses
In 2023 en 2024 zijn vier onderzoeken uitgevoerd. Deze beschrijven de huidige situatie in de Kop van Drenthe voor het watersysteem (de ISA), de natuur (de LESA), de landbouw, en het landschap (AAC – archeologie, aardkundige waarden en cultuurhistorie). Hieronder vatten we ze samen.
1. Integrale systeemanalyse Eelder- Peizerdiep (ISA)
Hoe werkt het watersysteem van het Eelder- en Peizerdiep?
De beken van het Peizer- en Eelderdiepsysteem stromen vanaf het Drents Plateau naar het noorden. Het Fochteloërveen stroomt naar het Peizerdiep. Tussen de glaciale heuvels liggen de beekdalen. De beken worden voornamelijk gevoed door regenwater. Kwelwater in de beekdalen komt deels van de heuvels en deels van diepere bronnen. In de zomer is water uit het Noord-Willemskanaal belangrijk om de beken stromend te houden. De benedenloop bestaat uit veengebied met landbouw en natuurgebied De Onlanden.
De bodem in de Kop van Drenthe bestaat uit verschillende soorten, zoals keileem en potklei, die de grondwaterstromen beïnvloeden. Beekdalen zijn gevuld met veen en ontwaterd voor landbouw, wat zorgt voor snelle afvoer van kwelwater en weinig wateropslag.
Belangrijkste problemen
- Huidig landgebruik en klimaatverandering verstoren het water- en bodemsysteem.
- Historisch landbouwgebruik vervuilt het watersysteem met meststoffen.
- Het water in de beken is te rijk aan nutriënten voor de gewenste schrale natuurdoelen.
- Gewassen zoals mais en aardappelen en (naald)bossen verdampen veel water.
- Zonder maatregelen leidt klimaatverandering tot meer wateroverlast en verdrogingdroogte.
Ecologische sleutelfactoren
- Om het natuurlijke watersysteem te herstellen en de biodiversiteit te vergroten, zijn vijf dingen belangrijk: waterafvoer, stuwen, de vorm van waterlopen, schaduw en het wegspoelen van voedingsstoffen.
- Vissen en andere waterdieren die van stromend water houden, hebben baat bij voldoende stroomsnelheid en schaduw .
2. Landschapsecologische systeemanalyse (LESA)
De Kop van Drenthe heeft beeksystemen die vooral water afvoeren. Overgangen zijn vaak onderbroken. Het doel is om delen van de beken beter te verbinden, zodat het watersysteem beter werkt.
Knelpunten
- Brede, diepe beken veroorzaken verdroging.
- Sloten en diepe beken verhinderen kwel in de wortelzone.
- Ontwatering en veranderende neerslagpatronen verminderen diepe kwel.
- Klimaatverandering verhoogt verdroging; landbouw vraagt meer grondwater.
- Vermesting verslechtert waterkwaliteit.
- Veenafbraak verlaagt bodem en verdwijnt kenmerkende soorten.
Wat is nodig?
- Hydrologisch herstel: grondwater omhoog, minder ontwatering, beter benutten van kwel, veen nat houden.
- Waterkwaliteit verbeteren.
- Landgebruik aanpassen om milieudruk te verkleinen.
Bovenloop van de beken en Fochteloërveen
Het bovenloopgebied was vroeger een moeras, maar nu stroomt het water te snel weg en droogt het uit. In de zomer krijgt het water van buitenaf. Het doel is om minder afhankelijk te zijn van dit water, de doorstroming te verbeteren, de waterkwaliteit te verhogen en water vast te houden in het Fochteloërveen.
De ruggen
Droog in de zomer, nat in de winter. De natuur heeft baat bij ecologische verbindingen, herstel van natuurlijke overgangen, en het tegengaan van verdroging en stikstofneerslag.
Middenloop van de beken
Beken zijn rechtgetrokken, verbreed, verdiept en bedijkt, wat zorgt voor snelle afvoer en verdroging. Maatregelen voor herstel: kronkels terugbrengen en beken minder diep maken. Kansrijke gebieden: Grote Masloot, Middenloop Peizerdiep, De Onlanden, Oostervoortsche Diep, Groote Diep, Hazematen.
Benedenloop van de beken en De Onlanden
Het water bevat hier te veel voedingsstoffen en gewasbeschermingsmiddelen. Ook zijn er onvoldoende ecologische verbindingen. Polder Masloot biedt kansen voor weidevogels. Herstel van het watersysteem in Elsburger Onland kan hooilanden verbeteren.
3. Landbouwanalyse
De Kop van Drenthe toont een gevarieerd landbouwgebied door de ligging tussen drie uitlopers van de Hondsrug. Grote verschillen in reliëf en bodemtype zorgen voor een diverse waterhuishouding en bedrijfsvormen als veehouderij, akkerbouw, fruitteelt, bloembollen, en boomkwekerij.
Bodem- en watersysteem
- Zuiden: dalgronden/hoogveenontginningen rond Fochteloërveen.
- Midden: beekdal- en esdorpenlandschap met natte beekdalgronden en essen rond dorpen.
- Noorden: laagveengebied.
Landbouwgronden
De waterhuishouding is afgestemd op landbouw, met heringerichte beekdalen voor een natuurlijk watersysteem. Landbouwgronden zijn deels omgevormd naar natuurgronden. Maatregelen zorgen voor een stabiel waterpeil.
Oplossingsrichtingen:
- Verbeteren watervasthoudend vermogen van zandgronden.
- Verbeteren bodemstructuur om verdichting te voorkomen.
- Meer water vasthouden in het systeem.
- Knelpunten door vernatting opheffen.
- Aanpassen grassoorten en teelten voor risicospreiding.
4. Aardkunde, archeologie en cultuurhistorie (AAC-rapport)
Het cultuurhistorisch landschap in de Kop van Drenthe is door menselijk ingrijpen drastisch veranderd. Voorbeelden zijn de ontginning van heidevelden, het rechttrekken van beken en de aanleg van afwateringssloten en kanalen.
Opgaven
- Ontwatering in de beekdalen tast veenbodems aan, die een belangrijk cultuurhistorisch archief vormen.
- De samenhang tussen boven-, midden- en benedenloop van beeksystemen is niet altijd herkenbaar.
- Boomsoorten die gevoelig zijn voor weersextremen sterven, wat de herkenbaarheid van het landschap aantast.
- Het dempen van sloten tast de herkenbaarheid van het landschap aan.
Kansen voor de toekomst
In de toekomstvisie voor de Kop van Drenthe wordt verkend hoe de wateropgaven gecombineerd kunnen worden met versterking of herstel van het cultuurhistorisch landschap.
Meer informatie analysedocumenten
Ben je geïnteresseerd in het analysedocument met de uitgebreidere samenvattingen? Kijk op de pagina Planning en documenten
